نكات اخلاقى در منظومه فرهاد و شيرين وحشى

بخش دوّم: نقد و تحلیل آثار وحشی بافقی
تنظیمات نوشتاری

وحشی بافقی در یزد می زیسته استنكات اخلاقى در منظومه فرهاد و شيرين وحشى

1ـ همه چيز از خداوند صادر مى ‏شود:

 

به هر ناچيز چيزى او دهد او      عزيزان را عزيزى او دهد او

*ديوان: 494


2ـ لطف خداوند باعث ابدال ادبار به اقبال مى‏ گردد:

اگر لطفش قرين حال گردد      همه ادبارها اقبال گردد

وگر توفيق او يك سو نهد پاى      نه از تدبير كار آيد نه از راى

 

*ديوان: 495


3ـ راز الهى نهفته است:

ز هر پرده كه از ته كرديش باز             نهفتى صد هزاران چهره راز

كشيدى پرده‏هايى بر چه و چون              كه از پرده نيفتد راز بيرون



*ديوان: 495


4ـ عقل مميّز نيك از بد:

شناسا گر نمى‏كردى خرد را                 كه از هم فرق كردى نيك و بد را

... ز تو اندوخته عقل اين محك را                كه مى‏ سنجد عيار يك به يك را

*ديوان: 495 و 496


5ـ عزّت بخشيدن انسان از مشتى خاك به سوى بام افلاك:

بدان عزّت سرشتى آن كف خاك              كه زيب شرفه شد بر بام افلاك

 

طراز پيكرى بستى بر آن گل                 كه آمد عاشق او جان به صد دل



*ديوان: 496


6ـ عزّت در فروتنى و خاكسارى است:

به خاك اين قدر دادن رمز كارى است              كه عزّت پيش ما در خاكسارى است

 

چه شد گو خاك باش از جمله در پس                 منش برداشتم، اين عزّتش بس



*ديوان: 496


7ـ عقل، طبع، هوش، نفس، چرخ و اختر و خلاصه تمام مخلوقات در خدمت انسان هستند:

اگر عقل است اگر طبع است اگر هوش              لواى خدمتش دارند بر دوش

 

به خدمت عقل و نفس و چرخ و اختر                 همه پيشش ستاده دست در بر

 

... اگر جسمانيند ار جان پاكند                 همه در خدمت اين مشت خاكند



*ديوان: 497


8ـ گريه با سوز و گداز اثربخش است:

ولى آن گريه را سودى نباشد             كه از تو در جگر دودى نباشد

 

شرارى بايد از تو در ميانه               كه دوزخ سوخت بتوان زان زبانه



*ديوان: 497


9ـ انسان اسير شهوات و هوا و هوس است و هر لحظه رو به جانبى دارد:

به چوگان هوا داريم گويى              هوس گرداندش هر دم به سويى

*ديوان: 498


10ـ توصيه وحشى به رويگردانى از هوا و هوس كه مايه سرشكستگى است:

بكش از دست چوگان هوا را                 شكن بر سر هوا جنبان ما را

ببر از ما هوا را دست بسته              كه ما را سخت دارد سرشكسته



*ديوان: 498


11ـ دل جايگاه تجلّى انوار الهى است نه محلّ هوا و هوس:

دل چون كعبه را بتخانه مپسند                  حريم توست با بيگانه مپسند



*ديوان: 498


12ـ زبان بايد به ذكر الهى بپردازد نه در خدمت ناقوس كنشت:

 

زبان مزدور ذكر توست، زشت است                   كه خدمتكار ناقوس كنشت است



*ديوان: 498


13ـ وحشى از خدا ترك تعلّقات دنيوى و دلبستگيهاى مادى را طلب مى‏كند:

نه در بگذار و نه ديوار اين دير           بسوزان هر چه پيش آيد در و غير

 

ز ما در كش لباس بت‏پرستى                  هم اين را سوز و هم زنار هستى



*ديوان: 498


14ـ مسأله شهادت و نفى «ماسوا»:

اشارت كن كه انگشت ارادت             برآريم از پى عرض شهادت

 

به ما تعليم نفى «ماسوا» كن              شهادت ورد سر تا پاى ما كن

 

شهادت غير نفى «ماسوا» چيست          ز بعد لاى نفى الا خدا چيست



*ديوان: 498


15ـ محدود بودن دامنه عقل:

خرد هر چند پويد گاه و بيگاه          نيابد جاى جز بيرون درگاه

 

بكوشد تا كند بيرون در جاى            چو نزديك در آيد گم كند پاى



*ديوان: 499


16ـ با سنخيّت و مجانست مى‏توان به اسرار الهى و نور محمّدى دست يافت:

كس از يك نور بايد با محمّد           كه روشن گرددش اسرار سرمد



*ديوان: 505


17ـ دُرّ سخن در اين دنياى فانى دست نيافتنى است:

در اين فانى ديار خشك قلزم                  مجو اين دُرّ كه خود هم مى‏شود گم



*ديوان: 507


18ـ سخن گوهرى ارزشمند است، از ديرباز بوده است و براى هميشه جاودان و پايدار خواهد ماند:

سخن خورده است آب زندگانى                   نمرده است و نميرد جاودانى

 

... تواريخ حدوثش تا قدم ياد                     كه چون در بطن قدرت بود و كى زاد



*ديوان: 507 و 508


19ـ توجّه وحشى به خورشيد سخن كه موجب جاودانگى است:

به خورشيد سخن نِه ديده دل            مشو خفّاش ظلمت خانه گل

 

گر اين نسبت بيابى تا به جاويد              بماند سكّه‏ات بر نقد خورشيد



*ديوان: 510


20ـ دعوت وحشى به خموشى و سكوت؛ زيرا آن پرده‏پوش رازهاست:

خموشى پرده پوش راز باشد                نه مانند سخن غمّاز باشد

 

چو دل را محرم اسرار كردند               خموشى را امانت‏دار كردند



*ديوان: 510


21ـ سخن از حديث عشق:

حديث عشق گو كز جمله آن به                ز هر جا قصّه آن داستان به

 

... نمودارى ز عشق پاكبازان              بيانش از زبان جانگدازان

 

زبان جانگدازان آتشين است                چو شمعش آتش اندر آستين است

 

... حديث عشق آتشبار بايد              زبان آتشين در كار بايد



*ديوان: 511


22ـ تمام موجودات عالم متمايل به عشق هستند:

اگر پويى ز اسفل تا به عالى               نبينى ذرّه‏اى زين ميل خالى

 

ز آتش تا به باد از آب تا خاك              ز زير ماه تا بالاى افلاك

 

همين ميل است اگر دانى، همين ميل                  جنيبت در جنيبت، خيل در خيل



*ديوان: 512


23ـ وحشى جگرى پرشعله و دلى پرشرر از آتش عشق مى‏طلبد و انسان بى‏عشق را فسرده دل و مرده مى‏داند:

تف اين شعله ما را در جگر باد               از اين آتش دل ما پر شرر باد

 

... كسى كش نيست اين آتش، فسرده است            سراپا گر همه جان است، مرده است ...

 

اگر صد آب حيوان خورده باشى            چو عشقى در تو نبود مرده باشى



*ديوان: 512 و 513


24ـ شكار عشق كار هر هوسناكى نيست:

شكار عشق نبود هر هوسناك                 نبندد عشق هر صيدى به فتراك

 

عقاب آنجا كه در پرواز باشد                    كجا از صعوه صيدانداز باشد



*ديوان: 513 و 514


25ـ هر دلى قابليّت و شايستگى عشق را ندارد، زيرا دلى بايد تا با شور و التهاب عشق شكيبايى كند:

دلى بايد كه چون عشق آورد زود             شكيبد با وجود يك جهان شور

 

اگر دارى دلى در سينه تنگ                 مجال غم در او فرسنگ فرسنگ

 

صلاى عشق در ده ورنه زنهار              سر كوى فراغ از دست مگذار



*ديوان: 514


26ـ عشق آسايش را از آدمى سلب مى‏ كند:

يكى خيل است عشق عافيت‏ سوز           هجومش در ترقّى روز در روز

 

فراغ بال اگر دارى غنيمت                     از اين لشكر هزيمت كن هزيمت

 

ز ما تا عشق بس راه درازى است               بهرگامى نشيبى و فرازى است



نشيبش چيست خاك راه گشتن                 فراز او كدام از خود گذشتن



*ديوان: 514


27ـ در عشق بايد ترك تمنّا و آرزو كرد و سراپا در اختيار معشوق بود:

 

نشان آنكه عشقش كارفرماست                 ثبات سعى در قطع تمنّاست

 

دليل آنكه عشقش در نهاد است                 وفاى عهد بر ترك مراد است

 

چه باشد ركن عشق و عشق بازى؟               ز لوث آرزو گشتن نمازى

 

غرضها را همه يك سو نهادن              عنان خود به دست دوست دادن

 

اگر گويد در آتش رو، روى خوش               گلستان دانى آتشگاه و آتش

 

وگر گويد كه در دريا فكن رخت              روى با رخت و منت‏دارى از بخت

 

به گردن پاس‏دارى طوق تسليم              نيابى فرق از اميد تا بيم

 

نه هجرت غم دهد نى وصل شادى                يكى دانى مراد و نامرادى

 

اگر صد سال پامالت كند درد                    نياميزد به طرف دامنت گرد

 

به هر فكر و به هر حال و به هر كار              چه در فخر و چه در ننگ و چه در عار

 

به هر صورت كه نبود ناگزيرت               بجز معشوق نبود در ضميرت



*ديوان: 514 و 515


28ـ كيمياى عشق:

 

مرا از كيميا تأثير عشق است               كه اكسير وجود اكسير عشق است

 

بر اين اكسير اگر خود را زند خاك                  طلايى گردد از هر تيرگى پاك

 

اگر زين كيميا بويى برد سنگ                   عيار سنگ را باشد ز زر ننگ



*ديوان: 515


29ـ حُسن عشق مى‏ آفريند و ناز و نياز دو اصل تفكيك ناپذيرند:

 

ز هر جا حسن بيرون مى‏ نهد پاى           رخى از عشق هست آنجا زمين‏ ساى

 

نيازى هست هر جا هست نازى              نباشد ناز اگر نبود نيازى




*ديوان: 517


30ـ جرقّه آغازين پيدايش عشق نگاه عشق‏آميز عاشق و جلوه‏گرى معشوق است:

 

نگاهى بايد از مجنون در آغاز              كه آيد چشم ليلى بر سر ناز

 

اياز ار جلوه‏اى ندهد به بازار                 نيابد همچو محمودى خريدار

 

ميان حسن و عشق افتاد اين شور               ز ما غير نگاهى نايد از دور



*ديوان: 517


31ـ عشق ناپاك خسرو پرويز و عشق پاك فرهاد:

 

ز بعد ظاهرى خسرو زند جوش              كه خواهد دست با شيرين در آغوش

 

چو پاك است از غرض ها طبع فرهاد              ز قرب و بعد كى مى‏ آيدش ياد



*ديوان: 518


32ـ وحشى نازك‏دلان و لطيف‏طبعان زمانه را به دو دسته تقسيم مى‏كند:

1ـ شهان و شهرياران، 2ـ گلرخان و گلعذاران

 

بود نازك دو طبع اندر زمانه              كه جويند از پى رنجش بهانه

 

يكى طبع شهان و شهرياران                يكى از گلرخان و گلعذاران



*ديوان: 519


33ـ خوى ديرصلح فتنه‏ساز وحشى:

 

ز خوى دير صلح فتنه‏ سازان                   بپرس از من، مپرس از بى ‏نيازان



*ديوان: 519


34ـ دو جا غيرت زورآزمايى مى‏ كند:

1ـ عاشق بيند كه معشوق در بزم غير است، 2ـ معشوق باوفا ببيند كه عاشق با غير است:

 

دو جا غيرت كند زورآزمايى                      چنان گيرد كز او نتوان رهايى

 

يكى آنجا كه بيند عاشق از دور               ز شمع خويش بزم غير پر نور

 

دگر جايى كه معشوق وفاكيش              ببيند نوگلى با بلبل خويش




*ديوان: 521


35ـ انسانهاى دردمند سخنانى زخمى و زهرآلود بر زبان مى‏رانند:

 

كسى كالوده زخمى است جانش                    هميشه زهر بارد از زبانش



*ديوان: 522


36ـ هوشمندان براى صيد ارجمندان دو كار بايد انجام دهند: 1ـ جود بى‏منّت، 2ـ خُلق بى‏نفرت:

 

دو چيز آمد كمند هوشمندان               كز آن بندند پاى ارجمندان

 

يكى جودى كه بى‏منّت دهد كام              يكى خُلقى كه بى‏نفرت زند گام



*ديوان: 532


37ـ خصوصيّات شيرين:

پرغرور، تغافلهايش با تاجداران، تواضع هايش با خاكساران، مسكين‏ نواز، مستغنى، سحاب رحمتش براى عجزكاران، دلى لطيف دارد كه اگر مورى زخمى شود، مرهمى برايش مى‏ فرستد، به يك ايما، يك جهان راز مى‏ يابد، به يك بار ديدن صد بار باز مى‏ گويد، شوخيهاى مخصوص جوانى مى‏كند، با خاصان صبح تا شام مى‏ نشيند، تيراندازى ماهر است، با چابك عنانى مى ‏تواند بر راه باريك پر پيچ و خم برود، مى تواند در يك روز طولانى بتازد و سوارى چابك است:

 

تغافل هاى او با تاج داران                   تواضع هاى او با خاكساران

 

كس ار مسكين بود مسكين نوازست               وگرنه پاى استغنا دراز است

 

سحاب رحمت است و سخت باران                  ولى بر كشتزار عجزكاران

 

دلى دارد كه گر مورى شود ريش             به صد عذرش فرستد مرهم خويش

 

به يك ايما بيابد يك جهان راز                به يك ديدن بگويد صد چنان باز

 

ز شوخيها كه مخصوص جوانى است            تو گويى عاشق مركب دوانى است

 

به خاصان برنشسته صبح تا شام               ندارد هيچ جا يك ذرّه آرام

 

از اين جانب دواند تير در شست              شود زآن سوى مرغ كشته در دست

 

يكى چابك عنانش زير زين است              كه نى بر آسمان، نى بر زمين است



رود بر راه موى پر خم و پيچ                كه پيچ و خم نجنبد زان شدن هيچ



*ديوان: 535 و 536


38ـ شادمانى به امّيد خوش انجام و بخت نيك:

 

خوش است امّيد و امّيد خوش انجام            كه در ريزد به يكبار از در و بام

 

خوشا امّيد اگر آيد فرا دست                خوشا بخت كسى كاين دولتش هست



*ديوان: 536


39ـ با وجود زر مى‏توان به مرادها دست يافت:

 

عجب چيزى است زر! جايى كه زر هست                به آسانى مراد آيد فرا دست

 

بلرزد كاردان زان كار پر بيم                 كه برنايد به امداد زر و سيم



*ديوان: 538


 

40ـ وحشى داستان فرهاد و شيرين را دروغى راست مانند معرّفى مى‏كند:

 

دروغى مى‏ سرايم راست مانند               به نسبت مى ‏دهم با عشق پيوند



*ديوان: 520


 

41ـ وحشى عشق خوش آغاز و خوش انجام را كه توأم با سوز باشد، دوست دارد:

 

خوشا عشق خوش آغاز خوش انجام                 همه ناكامى امّا اصل هر كام

 

خوشا عشق و خوشا عهد خوش عشق                          خوشا آغاز سوز آتش عشق

 

اگرچه آتش است و آتش‏افروز                   مبادا كم كه خوش سوزى است اين سوز



*ديوان: 540


 

42ـ لذّت آغاز عشق:

چه خوش عهدى است عهد عشق بازى           خصوصا اوّل اين جانگدازى

 

هر آن شادى كه بود اندر زمانه                  نهادند از كرانه در ميانه

 

چو يكجا جمع شد آن شادى عام             شدش آغاز عشق و عاشقى نام



*ديوان: 540


 

43ـ سرانجام داستان عشق و عاشقى فرهاد و شيرين با صنعت بديعى يعنى سؤال و جواب پايان مى‏يابد:

 

شكر لب گفت كاين ميل از كجا خاست؟            بگفت از يك دو حرف آشنا خاست

بگفتش كان چه حرف آشنا بود                        بگفتا مژده‏ اى چند از وفا بود

بگفت از گلرخان بيند وفا كس؟                        بگفت اين آرزو عشاق را بس ...



*ديوان: 542

آموزشگاه گویندگی و سخنوری موسسه شهریاران سخن (مدرسه سخن)

مدرسه سخن آموزشگاه و مدرسه تخصصی مجریگری و اصول و فنون سخنرانی


سالها با شما و همراه شما هستیم در سایت ایران مجری و باشگاه ایرانمجری. افتخار ماست تا اینبار در سایت سخنوری با شما باشیم.  صدها مقاله مرتبط به فنون سخنرانی و صدها متن سخنرانی و متن مجری گری در پردیس سخن 1400

مدرسه سخن ایران از بهترین مراکز آموزشی در زمینه سخنوری و گویندگی و مجریگری می‌باشد که با مدیریت دکتر فریبا علومی یزدی و مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکنون به آموزش بیش از ۱۰۰۰ مجری و سخنران در کشور اقدام نموده است.
شما می توانید آخرین مقالات و آموزش های مرتبط با فن بیان و سخنوری را در این سایت ببینید . برای ورود به سایت سخنوری کلیک کنید.


آخرین تصاویر از سخنوران و فراگیران مدرسه سخن و نظرات ارزشمند آنها را در قسمت نظرات گوگل مپ ملاحظه فرمایید.

روی لینک زیر کلیک کنید

گوگل مپ : مدرسه سخن ایران تاسیس ۱۳۹۵ آموزش سخنوری ، گویندگی و مجریگری

تنها یک راه برای سخنور شدن وجود دارد !